چگونه از تشکیل سنگ در کلیه جلوگیری کنیم؟
افراد بر اساس شدت سنگ سازی در کلیه ها به دو نوع سنگ ساز فعال و غیر فعال تقسیم می شوند. مکانیسم تشکیل سنگ در سیستم ادراری، بر اساس اشباع مواد تشکیل دهنده سنگ در ادرار و رسوب آنها با چسبیدن اجزاء تشکیل دهنده سنگ یا کریستال ها می باشد. شایعترین سنگ در سیستم ادراری به صورت کلسیم اگزالات می باشد که از به هم چسبیدن کلسیم و اگزالات و فوق اشباء شدن آنها در ادرار ایجاد می شوند. بر اساس مطالعات ثابت شده، سنگ هایی که اندازه آنها کمتر از 4 میلی متر می باشد، 95 درصد خودبخود با مصرف مایعات و تحرک های بدنی از سیستم ادراری دفع می شوند.
سنگ هایی که اندازه آنها بین 4-6 میلی متر می باشد تنها 60 درصد امکان دفع خودبخودی دارند و سنگ های بالای 6 میلی متر تنها در 10 درصد خودبخود دفع می شوند. هر چه اندازه سنگ بیشتر باشد احتمال گیرافتادن آن در لوله حالب بالاتر است. گیر کردن سنگ در لوله حالب باعث درد شدید و ناتوان کننده ای می شود که به آن کولیک کلیوی گفته می شود. از این درد به عنوان شاه درد در ارولوژی یاد می شود چرا که هیچ احدی توان مقابله با این درد که حالت موجی داشته و با تهوع و استفراغ و بیقراری و بی حالی شدید همراه می باشد، را ندارد. شدت این درد را فقط کسانی که به آن مبتلا شده اند می دانند و همیشه از تکرار این درد در هراسند. در ادامه مطلب روش های جلوگیری از تشکیل سنگ در کلیه را بیان خواهیم کرد.
جهت جلوگیری از تشکیل سنگ در کلیه چه باید کرد ؟
عوامل متعددی در تشکیل سنگ در سیستم ادراری دخیل هستند که جهت جلوگیری از تشکیل سنگ باید تک تک آن موارد را مدیریت کرد. مصرف کم آب، مصرف زیاد نمک، کم تحرکی، افزایش وزن، تعدیل رژیم غذایی و جایگزین کردن موادی که کمبود آنها باعث سنگ سازی می شوند مثل سیترات و کم کردن و جلوگیری از انباشته شدن کلسیم و اگزالات، از مواردی هستند که در جلوگیری از تشکیل سنگ در سیستم ادراری بسیار کمک کننده هستند که به تک تک این موارد می پردازیم.
- اولین توصیه: هر 2 ساعت یک لیوان آب بنوشید و رنگ ادرارتان را به رنگ آب نگاه دارید. بهترین نوشیدنی همان آب است و ثابت شده که نوع آب در سنگ سازی دخیل نمی باشد. بلکه مهم مقدار مصرف آب است که از سنگ سازی جلوگیری می کند. در کنار آب مصرف آب لیمو و پرتغال که حاوی سیترات هستند به صورت منظم به افراد سنگ ساز توصیه می شود. مصرف مایعاتی که دارای اگزالات زیاد هستند از قبیل چایی پر رنگ، نوشیدنی های دارای الکل، برخلاف تصور عمومی به علت محتوی بالا اگزالات، سنگ سازی را تسریع می کند و توصیه نمی شود.
- از مصرف بی رویه نمک اجتناب نمایید. بعضی افراد با عادت غلط در هنگام مصرف غذا، همیشه دنبال نمکدان و مصرف نمک بی رویه هستند. با مصرف زیاد نمک باعث دفع بیشتر کلسیم در ادرار شده و سنگ سازی را تسریع می نمایید.
- از خوردن پروتئین های حیوانی بیش از حد اجتناب نمایید. مصرف پروتئین های حیوانی بیش از حد که اغلب در گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ و غذاهای دریایی (از قبیل ماهی با مکانیسم افزایش کلسیم و اسید اوریک و کاهش سیترات) وجود دارند باعث تسریع در سنگ سازی می شوند.
- از موادی چون چغندر، شکلات، اسفناج و ریواس، آجیل هایی که سرشار از اگزالات هستند در حد امکان کمتر و محدود استفاده شود.
- عوامل تشدید و تسریع کننده سنگ را باید شناسایی و درمان کنید.
افرادی در جامعه وجود دارند که به علت سنگ کلیه چندین بار تحت عمل جراحی قرار گرفته اند و مکررا ًسنگ سازی می کنند. این ها افرادی هستند که یا کلسیم خون بالائی دارند که یکی از شایع ترین عوامل آن پرکاری غده پاراتیروئید می باشد و یا اسیداوریک خون آنها بالا است و یا سیترات در ادرار آن ها 24 ساعته کاملا ًپایین است و یا مبتلا به سنگ سازی با زمینه ارثی می باشند که سنگ های سیستینی در راس این نوع سنگ سازی است و تا زمانی که مواد اضافی تشکیل دهنده سنگ و یا کمبود مواد مهارکننده سنگ سازی درمان و مدیریت نشود، این افراد مکررا ًسنگ سازی خواهند کرد و باید تحت درمان و بررسی قرار گیرند.
برای تشخیص و درمان سنگ کلیه به کدام دکتر مراجعه نمائیم؟
برای تشخیص و درمان به موقع سنگ کلیه باید به دکتر ارولوژی مراجعه کرد که اولین اقدام تشخیصی، انجام سونوگرافی از کلیه ها، مثانه پر و خالی و همچنین آزمایش ادرار و آزمایش خون (شامل بررسی کلسیم، اسیداوریک، سیترات و هورمون پاراتورمون و در صورت نیاز بررسی با عامل ارثی سنگ کلیه است) می باشد که بر اساس نتیجه آنها پزشک ارولوژی تصمیم به درمان دارویی و یا جراحی می گیرد.
خوشبختانه 95 درصد سنگ های سیستم ادراری که قابل دفع خودبخودی نیستند به روش های آندوسکوپی شامل لیتولاپکسی و TUL و PCNL قابل درمان هستند. این عمل ها بدون جراحی باز و بدون نیاز به بستری در بیمارستان و به صورت سرپایی قابل درمان بوده و بیمار سریع به کار و فعالیت های زندگی روزمره بر می گردد.
پروفسور حسین کرمی فوق تخصص زگیل تناسلی در تهران